Wzorcowanie urządzeń pomiarowych to istotne ogniwo zapewnienia jakości wyrobów i usług. Na bazie doświadczeń ze szkoleń oraz kontaktów z klientami przygotowaliśmy listę często padających pytań związanych z zagadnieniami pomiarów i wzorcowania. Lista będzie stale rozbudowywana, zapraszamy do śledzenia.
P: Czym różni się wzorcowanie od kalibracji?
O: Terminy te należy stosować jako synonimy. Kalibracja obejmuje ten sam zakres prac co wzorcowanie i nie należy już rozumieć jej jako regulacji, którą określa się mianem adiustacji.
P: Czy muszę legalizować narzędzia pomiarowe?
O: Legalizacja to szczególny przypadek sprawdzenia urządzenia pomiarowego stosowany tam, gdzie stosuje się przyrządy pomiarowe na zasadach opisanych w dyrektywie 2014/32/UE Dyrektywa urządzeń pomiarowych MID (poprzednio obowiązująca 2004/22/WE), a więc mających zastosowanie w rozliczeniach czy ochronie zdrowia. Spośród spotykanych w metrologii długości i kąta przyrządów legalizacji podlegać mogą przymiary. UWAGA: Legalizacja nie zastępuje wzorcowania jeśli jest wymagane, podobnie jak wzorcowanie nie może zastąpić legalizacji!
P: Kto może sprawdzać narzędzia pomiarowe?
O: Narzędzia pomiarowe mogą być sprawdzane wewnętrznie (własne laboratorium wzorcujące) lub zewnętrznie. Instytucje, które mogą wzorcować narzędzia pomiarowe to Główny Urząd Miar oraz urzędy okręgowe; prywatne laboratoria akredytowane i nieakredytowane; laboratoria i serwisy producentów narzędzi pomiarowych. Legalizację natomiast przeprowadza Główny Urząd Miar i jednostki przez niego notyfikowane.
P: Kto nadaje uprawnienia do samodzielnego wzorcowania przyrządów pomiarowych?
O: Nie ma wymaganych uprawnień w rozumieniu nadania notyfikacji w tym obszarze. Aby nabyć umiejętności i wiedzę w zakresie sprawdzania narzędzi należy najlepiej odbyć stosowne przeszkolenie pod okiem osoby doświadczonej, warto także skorzystać z cyklu specjalistycznych szkoleń.
P: Czym różni się wzorcowanie z akredytacją od nieakredytowanego?
O: Laboratoria, których kompetencje oraz zgodność systemu z normą ISO/IEC 17025 zostały potwierdzone przez Polskie Centrum Akredytacji zapewniają realizację usługi zgodnie z prawodawstwem i normami. Zapewniona wobec takich wzorcowań jest spójność pomiarowa, a więc i zaspokojone wymaganie norm ISO w tym obszarze. Wyniki laboratoriów akredytowanych są ważne także poza granicami kraju.
Laboratoria nieakredytowane mogą wykonywać swoje wzorcowania z równie wysoką jakością co akredytowane, ale potwierdzenie tego faktu nie jest jednoznaczne i może wymagać od nas konieczności dostarczenia dodatkowych wyjaśnień na przykład na audycie. Niektóre systemy zarządzania (np. system zarządzania jakością w branży motoryzacyjnej IATF 16949) wymagają korzystania z laboratoriów akredytowanych, inne (np. popularny ISO 9001) wymagają zapewnienia spójności pomiarowej, co jest możliwe do wykazania także przez laboratorium nieakredytowane.
Laboratoria nieakredytowane oferują niższy poziom cen za wzorcowanie i mogą z powodzeniem dostarczać usługi do wszelkich branż niewymagających znaku PCA na świadectwie
P: Jak długo ważne jest wzorcowanie?
O: Decyduje o tym użytkownik narzędzia – klient. Okresy ważności wzorcowania powinny być określone w stosownej procedurze. Istnieje kilka metod ustalania harmonogramu, najczęściej stosuje się stałe okresy dla narzędzi bądź grup narzędzi.
P: Czy jest norma, która o tym mówi?
O: Nie. Czasami wymaganie kalibracji w określonym odstępie czasu może być narzucone przez producenta urządzenia, zwykle jednak ustala to klient w oparciu o szereg czynników, takich jak częstotliwość użycia, warunki pracy, istotność procesu pomiarowego…
P: Po wzorcowaniu otrzymałem z laboratorium narzędzia z etykietą podającą datę kolejnego wzorcowania…
O: Jeżeli klient nie wyrazi chęci umieszczenia oznaczenia daty na narzędziu, to laboratorium nie powinno samodzielnie stosować takich praktyk.
P: … Dodatkowo na świadectwie podano informację, że przyrząd nie spełnia wymagań normy…
O: Orzekanie o zgodności powinno również być przedmiotem dodatkowego zamówienia przez klienta. Podobnie jak stosuje się różne okresy ważności wzorcowania, tak i wymagania odnośnie błędu przyrządu mogą być różne. Jeżeli orzekanie jest pożądane przez klienta, należy uzgodnić z laboratorium źródło stosowanych wymagań. Za wyjątki uznać można np. płytki wzorcowe czy klucze dynamometryczne, gdzie mamy do czynienia z jednym powszechnie stosowanym standardem i spełnienie wymagań dla klasy opiera się o jedno źródło. Niestety jeszcze nie wszystkie grupy narzędzi opisane są jedną tylko ważną normą. Świadome organizacje określają najczęściej własne wymagania wobec przyrządów pomiarowych, które mogą być bardziej restrykcyjne lub zdecydowanie łagodniejsze.
P: Czy zamiast wzorcowania okresowego mogę po upływie ważności wymienić przyrząd na nowy?
O: Tylko pod warunkiem, że nowo wprowadzony przyrząd zostanie przed pierwszym użyciem wywzorcowany. Przyrząd nowy, nawet z górnej półki, do momentu potwierdzenia jego przydatności poprzez wzorcowanie jest wart dokładnie tyle samo co najtańszy również niepotwierdzony przyrząd.
P: Przyrządy, które kupuję mają dołączony dokument potwierdzający ich jakość. Jak rozumiem jest to równoznaczne z potwierdzeniem przed użyciem?
O: Najczęściej niestety nie. Norma ISO 10012 określa wymaganą zawartość dokumentu potwierdzającego urządzenie i zdecydowana większość dołączanych do nowych narzędzi protokołów nie spełnia tych wymagań. Brak może być daty wzorcowania, spójności pomiarowej czy niepewności pomiaru. Oczywiście są producenci, które dostarczają wyczerpujące certyfikaty wraz z narzędziami, ale to wyjątki i należy zachować ostrożność – od badania mogło chociażby minąć zbyt wiele czasu.
P: Czyli partię nowych urządzeń muszę przed użyciem wysłać do laboratorium, co mocno wydłuża czas ich wdrożenia…
O: Najlepszym rozwiązaniem będzie znalezienie dostawcy i zakup narzędzi pomiarowych ze świadectwem wzorcowania wystawionym przez polskie laboratorium już po zakupie. Dzięki temu skraca się czas realizacji, a my dysponujemy narzędziem gotowym do użycia, z dokumentem w języku polskim i informacją o użytkowniku.
P: Co zrobić z przyrządem, który po wzorcowaniu okazał się niezgodny?
O: Jeśli przekroczony jest błąd wskazania należy sprawdzić możliwość wykonania adiustacji. Adiustacja ma na celu skorygowanie błędów wskazania tak, aby przyrząd ponownie osiągnął założone zdolności pomiarowe. W przypadku suwmiarki powszechnie wykonuje się na przykład doprowadzenie powierzchni pomiarowych do odpowiedniej płaskości czy też kasowanie luzu suwaka. Czasem możemy skorzystać z pomocy wyspecjalizowanego serwisu, choć nie zawsze jest to opłacalne. Pamiętajmy, że po adiustacji czy naprawie przydatność przyrządu powinna zostać potwierdzona wzorcowaniem.
Jeśli przyrząd jest uszkodzony, należy wycofać go z użycia, oznaczyć i zezłomować lub przeznaczyć na części. W przypadku gdy pozostaje sprawny, ale adiustacja nie jest możliwa, przyrząd można przenieść do mniej wymagającego procesu pomiarowego.
P: A co z wynikami, które uzyskiwałem tym narzędziem pomiędzy poprzednim a obecnym sprawdzeniem?
O: Procesy pomiarowe powinny być zaprojektowane tak, aby nigdy żadna cecha nie była weryfikowana jednym tylko narzędziem pomiarowym (jednym egzemplarzem, nie rodzajem). Dzięki temu możliwe będzie wyłapanie potencjalnego błędu wcześniej. W najgorszym scenariuszu, jeśli nie ma możliwości potwierdzenia zgodności wyrobu w inny sposób, należy podjąć działania zmierzające do weryfikacji wyrobu podejrzanego…